Bez wątpienia szachy to jedna z najstarszych gier, które mimo upływu lat cieszą się wciąż wielką popularnością. Dziś przyjrzymy się historii owej gry.
Ewolucja nazewnictwa królewskiej gry
Na samym początku warto zaznaczyć, że reguły gry w szachy jakie znamy dzisiaj zostały ustanowione dopiero w XV-XVI wieku. Ewoluowały one wraz z upływem czasu, mówi się, że w celu uatrakcyjnienia rozgrywki. Jednakże wróćmy do około VI wieku n.e do Indii. Tam bowiem jako pierwsza pojawiła się gra o nazwie czaturanga. Pierwotnie w rozgrywce brało udział 4 graczy, co miało odzwierciedlać system indyjskich wojsk. Z czasem, najprawdopodobniej za sprawą kupców gra dotarła do Persji, gdzie zasady gry uległy lekkiej modyfikacji. Zmianie uległa też nazwa gry – „Szatrandż”. Ustawienie figur było podobne do znanego nam obecnie (jedynie król i hetman byli zamienieni miejscami) oraz ruch figur nieznacznie odbiegał od aktualnych zasad. Po podbiciu Persji przez Arabów szachy rozprzestrzeniły się na inne kraje. Gra ponownie została ulepszona i wzbogacona o nowe sposoby rozgrywania partii, przede wszystkim za sprawą arabskich entuzjastów.
Szachy w Europie i w Polsce
Do Europy szachy (szatrandż) dotarły w VIII-IX wieku wraz z arabską ekspansją, początkowo do Hiszpanii, Włoch i Francji, później do Niemiec, Anglii i Skandynawii. W Rosji szachy znano już w IX wieku, dokąd według uczonych gra przywędrowała bezpośrednio ze wschodu.
Jeśli chodzi o Polskę, uważa się, że dotarły one w wieku XII za panowania Bolesława Krzywoustego. Przypuszcza się tak za sprawą licznych wzmianek w literaturze. Mogły pojawić się zarówno za sprawą rycerzy powracających z dróg krzyżowych, drogą morską lub z Rosji.
Pod koniec XVI wieku wprowadzono istotne modyfikacje. Piony w swoim pierwszym ruchu mogły przeskoczyć 2 pola, Hetman uzyskał możliwość poruszania się we wszystkich kierunkach o dowolną ilość pól, oraz goniec zwiększył swój zasięg po ukosie. Nieco później wprowadzono także roszadę. Szachy stały się grą bardziej dynamiczną niż dotychczas. Zostały stworzone większe możliwości prowadzenia gry atakującej, kombinacyjnej, o znacznie większej różnorodności wariantów.
Jako ciekawostka, umiejętność gry w szachy uznawana była za zaletę na dworze królewskim. Szczególny rozkwit szachów nastąpił po przybyciu królowej Bony ze swym dworem. Wkład w historię szachów miał również znany wszystkim Jan Kochanowski, który napisał w 1564 roku poemat o nazwie Szachy. Treść owego poematu zilustrowano nawet partią szachową.
Pierwsze opracowania szachowe
XV wiek to czas kiedy zaczęły się pojawiać pierwsze opracowania teoretyczne. Jeden z nich pod tytułem „Rozprawa o miłości i sztuce szachowej” ukazał się w 1497 roku za sprawą Hiszpana Luis Ramireza de Lucena. Już wtedy wydanie zawierało analizę dziesięciu otwarć szachowych i stu pięćdziesięciu pozycji i problemów szachowych. W Polsce, pierwszy podręcznik gry w szachy opracował na początku XVIII wieku Jan Ostroróg, jednak nie został on opublikowany. Dopiero w roku 1835 wydano drukiem polski podręcznik, którego autorem był Kazimierz Krupski.
Szachy na przełomie średniowiecza i renesansu zaczęły zyskiwać w Europie coraz większą popularność. Zacięta walka toczyła się między Hiszpanami a Włochami. Uważa się że pierwszy międzynarodowy turniej szachowy odbył się w 1575 roku w Madrycie. Na zaproszenie króla Hiszpanii Filipa II przybyli na jego dwór mistrzowie Włoscy Paolo Boi i Leonardo da Cutro by stawić czoła najlepszym zawodnikom Hiszpanii jakimi byli Ruy Lopez oraz Alfonso Ceron. Zwycięzcą okazał się Włoch Leonardo, który został obficie wynagrodzony przez króla Filipa II. Ruy Lopez jest twórcą bardzo popularnego otwarcia, inaczej nazywanego partią hiszpańską, której pierwsze ruchy widać poniżej.
Od XVII wieku za Europejską stolicę szachów uważa się Francję. Najwybitniejszym zawodnikiem tego okresu był François-André Danican Philidor. (od jego nazwiska pochodzi obrona Philidora, który często grywaliśmy na początku kariery), Zdjęcie poniżej przestawia pierwsze posunięcia. Philidor, gdy miał dwadzieścia trzy lata udał się do Londynu, gdzie pokonał tamtejszych mistrzów. Jednym z zawodników był Filip Stamma, który jako jeden z pierwszych stosował druk notacji algebraicznej, czyli sposób notacji, jaki znamy do dziś. Francuz zasłynął również z wydania książki w 1770 roku pt. „Analiza gry w szachy”, która mocno zrewolucjonizowała podejście do zasad jej rozgrywania. Przede wszystkim skupił swoją uwagę na roli pionów, których jak dotąd nie doceniano.
Koniec XVIII wieku można uznać jednocześnie za początek szachów współczesnych. Popularność tejże dyscypliny znacznie wzrastała, co szło w parze ze wzrastającym poziomem rozgrywanych partii. Będziemy kontynuować ciekawostki dotyczące historii szachów w późniejszych artykułach.